« Hãy chủ động » là thói quen thứ nhất trong cuốn sách của Steve Covey « 7 thói quen của những người thành đạt ». Chủ động có nghĩa là kiểm soát có nhận thức cuộc sống của bạn, để ra những kế hoạch mục đích và làm việc để hoàn thành chúng. Thay vì phản ứng trước những sự kiện xảy ra và chờ đợi cơ hội đến với bạn, bạn chủ động tạo nên những sự kiện và cơ hội cho riêng bạn.

Chủ động có nghĩa là thay vì chỉ đơn thuần phản ứng lại với những sự kiện xảy ra trong cuộc sống, bạn kiểm soát có nhận thức những sự kiện của cuộc sống bạn.

Phần lớn con người nghĩ một cách phản ứng. Và phản ứng trước một số sự kiện có thể tốt. Nhưng điều đó trở thành vấn đề đối với cuộc sống bởi vì nó chẳng là gì ngoài phản ứng theo bản năng trước những kích thích của cuộc sống.

Steve Covey chỉ ra rằng có một hố sâu ngăn cách giữa sự kích thích và phản ứng, và hố sâu đó nối liền tiềm năng cho chúng ta lựa chọn phản ứng. Bốn tiềm năng đặc biệt của con người cho chúng ta sức mạnh này:

1 – Sự tự nhận thức: Hiểu được rằng bạn có sự lựa chọn giữa những kích thích và sự phản ứng. Nếu một người nào đó lăng mạ bạn, bạn có thể chọn lựa không giận dữ. Nếu bạn được tặng bánh, bạn có thể chọn không ăn nó.

2 – Ý thức: Khả năng nhìn vào tiềm thức và quyết định những gì là đúng đối với bạn. Bạn có thể quyết định dựa trên sự không thay đổi những nguyên lý, không quan tâm đến những gì được cho là chuẩn của thời đại.

3 – Tượng tượng một cách sáng tạo: Khả năng nhìn nhận những phản ứng khác nhau. Bằng việc sự dụng trí tưởng tượng của bạn, bạn có thể tạo và đáng giá các quan điểm khác nhau.

4 – Ý chí độc lập: Bạn tự do lựa chọn phản ứng của riêng bạn. Bạn không bắt buộc bạn phải theo những gì mà những người khác mong đợi từ bạn.

Thiếu sự chủ động bị cho là một điểm yếu kém trong bốn tiềm năng con người trên. Có thể bạn đã dành quá nhiều thời gian vào trạng thái nhận thức thấp và chưa bao giờ đạt mức độ nhận thức cần thiết để thực hiện những quyết định chủ động trong cuộc sống. Có thể nhận thức của bạn trở nên lộn xộn bởi những quy chuẩn xã hội, vì vậy bạn thậm chí không chắc chắn vào những gì mà bạn muốn trong cuộc sống; khi một điều gì đó không tốt với bạn, bạn hướng về những người khác để quyết định bạn phải cảm thấy như thế nào về nó. Có thể bạn không dành thời gian để nhìn nhận sự lựa chọn. Hay có thể sự độc lập của bạn bị giới hạn bởi những áp lực từ sự mong đợi của những người khác.

Trên một mức độ nào đó, chúng ta luôn phản ứng trước những sự kiện, hoặc là nội tâm hay ngoại tâm. Một người tiên phong chủ động sẽ áp dụng bốn tiềm năng con người để chọn lựa phản ứng (hoặc không chọn phản ứng nào cả). Nhưng thậm chí tốt hơn cả, người chủ động sẽ đầu tư thời gian để lựa chọn một cách có nhận thức và làm theo chúng.

Những người sống phản ứng có xu hướng mất liên lạc với những giá trị nội tại của họ. Để thay thế những cuộc đua dựa vào những nguyên lý luôn thay đổi, họ lấy tạm thời những giá trị sống từ những người xung quanh họ. Nếu không có những cơ hội đặc biệt đến trên con đường đi của họ, họ sẽ làm một công việc năm này qua năm khác bởi sự hài lòng nửa vời. Nếu phần lớn những người xung quanh thực hiện điều gì, họ cũng làm theo; nếu không, họ không làm. Họ đi theo số đông và thích ứng với hoàn cảnh xung quanh họ, nhưng họ không điều khiển cuộc sống họ. Cuộc sống của họ hoàn toàn đi ra khỏi sự kiểm soát nhận thức trực tiếp; họ có xu hướng sử dụng tiềm năng con người khi họ bắt buộc phải sử dụng chúng. Nhưng khi mọt thứ dường như tốt, cuộc sống của họ hầu như là một guồng máy lái tự động.

Những người chủ động ngược lại nhận thức được những giá trị cơ bản của họ. Họ quyết định hành động một cách có ý thức dựa trên những giá trị của họ. Họ tạo nên cơ hội cho riêng họ và trực tiếp điều khiển hướng đi cho cuộc đời của họ. Thậm chí khi mọi thứ dường như đều tốt cả, họ vẫn quyết định một cách có nhận thức. Đôi khi giá trị của họ phù hợp với những gì xã hội cho là chuẩn mực, đôi khi không. Hành động của những người chủ động làm cho phần lớn mọi người cảm thấy kỳ lạ. Họ có thể bất thình lình từ bỏ công việc để khởi đầu một công việc làm ăn mới dù mọi thứ dường như tốt với họ. Họ thường bắt đầu một dự án hay hoạt động « hoàn toàn bất ngờ » khi nó dường như không có lý do động lực nào bên ngoài. Một người tiên phong sẽ luôn chú ý đến những sự kiện bên ngoài, nhưng họ điều khiển chính họ để đi đến những điểm đến họ dự định trước mà không phụ thuộc vào những sự kiện này.

Nếu một người phản ứng là thuyền trưởng của một chiếc tàu, con tàu sẽ đi theo dòng chảy. Người này sẽ bận bịu với việc nghiên cứu thời điểm hiện tại, cố gắng dự đoán nơi nào con tàu sẽ cập bến tùy theo dòng chảy hiện tại. Nếu dòng chảy tốt, người này sẽ hạnh phúc. Nếu dòng chảy không tốt, người này sẽ lo lắng. Khi anh ta phải để đến điểm đến, nếu giòng chảy tốt thì con tàu sẽ đến. Nhưng khi dòng chảy tồi, anh ta sẽ than khóc và từ bỏ điểm đến ban đầu cho một điểm đến dễ dàng hơn.

Ngược lại nếu một người chủ động là thuyền trưởng của con tàu này, con tài sẽ đi đến nơi mà thuyền trưởng muốn đến. Thuyền trưởng nhận thức được dòng chảy nhưng họ đơn giản sử dụng dòng chảy cho mục đích điều khiển con tàu. Đôi khi con tàu sẽ chảy theo dòng chảy, đôi khi nó sẽ chống lại chúng. Không thành vấn đề nếu dòng chảy tốt hay không; vị thuyền trưởng này vẫn đến được với những điểm đến dự định ban đầu. Dòng chảy có thể kiểm soát thời gian đến và hành trình chính xác từ điểm xuất phát đến điểm đến. Nhưng dòng chảy không có quyền lực nào quyết định điểm đến; nó toàn quyền nằm trong quyền quyết định của thuyền trưởng.

Những người phản ứng thường mong muốn có một công việc ổn định trong một ngành công nghiệp tốt, và họ nhìn chính họ như là sự may mắn của thị trường. Nếu họ phải quản lý một công việc kinh doanh mới, thì bởi vì họ biết rằng đã có rất nhiều người làm nó và họ muốn gia nhập số đông này. Họ muốn biết những sản phẩm và dịch vụ dường như đã tốt và vì vậy họ có thể làm một cách tương tự. Nếu họ thất bại, thì đó là vì ngành công nghiệp không tốt hoặc vì có quá nhiều sự cạnh tranh hay vì họ thiếu những nhân tố may mắn.

Bạn có nghĩ rằng bất kỳ điều gì xảy ra « ngoài bạn » sẽ xác định bạn sẽ thành công như thế nào không ? Không, nếu bạn là người chủ động. Nếu bạn chủ động, những sự kiện bên ngoài có thể ảnh hưởng đến thời gian và lộ trình chính xác mà bạn đi. Nhưng nó không thể thay đổi mục đích của bạn. Những người chủ động vẫn vật lộn với dòng chảy nhưng họ vẫn giữ đúng con đường đi của họ đến điểm đến, mục đích là đạt được tối ưu bằng sự cố gắng của họ.

Tất nhiên tất cả mọi người đều có sự pha trộn cả chủ động và bị động. Những ví dụ đơn thuần hai thái cực thì hiếm. Bạn có thể tìm thấy bạn rất tiên phong trong một lĩnh vực trong khi lĩnh vực khác bạn để cuộc sống của bạn tự điều khiển một cách không có nhận thức. Vì vậy dành thời gian để sử dụng tài năng về sự tự nhận thức, trí tưởng tượng sáng tạo và tính độc lập sẽ chiếu sáng những vùng u tối của cuộc sống và chọn lựa một cách có nhận thức để đi lên. Nếu bạn không thích nơi cuộc sống cuốn bạn, thì hãy thay đổi đường đi. Đừng chờ đợi cơ hội đến; hãy tự tạo nên cơ hội cho chính bạn. Những người bị động trong cuộc sống thường nóng giận khi bạn làm điều này, vì vậy hãy để mặc họ và thực hiện sự độc lập của bạn. Thậm chí khi tất cả mọi người xung quanh bạn dường như là những người bị động phản ứng, bạn vẫn phải là người chủ động. Ban đầu, có thể bạn cảm thấy giống như bơi lội ngược dòng, nhưng nếu dòng chảy đang dẫn bạn đi theo hướng sai thì đó là một điều tốt.

Mặc dù « đi theo số đông » thường được coi là một sự cảnh báo lớn, độ khôn ngoan của lời khuyên này phụ thuộc vào điều nào mà số đông đi. Ví dụ: tại nước Mỹ, đi theo số đông về tình trạng hiện tại của sức khỏe nghĩa là sẽ trở nên béo phì hay, sống một cuộc sống ít vận động và sau đó chết vì bệnh tim và ung thư. Đi theo số đông tài chính nghĩa là ngập chìm trong nợ nần và sau đó chết vì phá sản. Đi theo số đông trong cuộc sống lứa đôi là li dị. Đi theo số đông của sự giáo dục nghĩa là không bao giờ đọc một cuốn sách ngoài những giờ học ở trường.

Nếu bạn mong muốn sống một cuộc sống tuyệt vời, bạn thường xuyên chống lại những lối đi mà tất cả mọi người dường như thường đi. Bạn có thể chọn không phải là một trong « XXX triệu người phục vụ ». Trên con đường bạn lựa chọn để đi theo sự tự nhận thức của bạn, bạn điều chỉnh cho hòa hợp con người bên trong bạn thay vì tụt hậu đằng sau bởi những tác động bên ngoài. Chắc chắn bạn có thể thắng xổ số hay nhận được một tài sản kế thừa lớn nhưng phần lớn mọi người giống bạn không giàu có hay đủ điều kiện. Bạn phải chọn lựa một cách có điều kiện những thứ này và sau đó đi theo nó bằng những hành động được cam kết.

Nơi nào cuộc sống đang điều khiển bạn ? Nếu bạn tiếp tục đi theo số đông thì cuộc sống của bạn sẽ đưa bạn đến đâu ? Và điều gì mà bạn chưa bao giờ thử nghiệm bởi vì số đông không dừng lại ở đó? Làm thế nào để bạn có thể thực hiện sự chủ động và tiềm lực con người để điều khiển con đường cuộc sống của bạn (bất chấp số đông đi theo hướng nào), do vậy bạn tạo dựng một cách có chủ ý cuộc sống mà bạn muốn thay vì chỉ trôi dạt theo nó ?

Sự chủ động có nhiều tên gọi. Tony Robbins gọi nó là « Sử dụng những tiềm năng trong con người bạn ». Brian Tracy gọi đó là « Những người không tự tạo ra những mục đích cho cuộc đời họ thì sẽ mãi mãi phải làm việc để thực hiện mục đích ước mơ của người khác » Denis Waitley so sánh « người chiến thắng làm mọi điều thành hiện thực, người thua cuộc để mọi điều diễn gia ». Wayne Dyer nói sự tiên phong thì không có giới hạn. Barbara Marx Hubbard gọi đó là những người đồng sáng tạo. David Allen sử dụng khái niệm « Sắn sàng cho mọi thứ và tiềm thức như dòng nước chảy ». Tên gọi chính xác thì không quan trọng. Điều quan trọng là bạn phải quyết định bắt đầu điều khiển cuộc sống của bạn một cách có nhận thức thay vì để nó trôi theo những lối đi bên ngoài thông thường.

Bài viết này dịch theo bài viết « Be Proactive » của Steve Pavlina